اواخر اردیبهشت ماه سال جاری، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در مصاحبه با شبکه خبری سی‌ان‌ان، از «روابط ویژه» خود با پوتین گفت و تاکید کرد: روسیه و ترکیه در هر زمینه ممکن به هم نیاز دارند. اردوغان در این مصاحبه بر این نکته تاکید داشت که ترکیه در مقابل فشار غرب سر خم نخواهد کرد و به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با مسکو ادامه خواهد داد، هرچند روسیه جنگی نابرابر را علیه اوکراین آغاز کرده است. هنوز دو ماه از اعلام این روابط ویژه نگذشته بود که روز بیست تیر ماه ترکیه با پیوستن سوئد به ناتو موافقت کرد. این خبر را رسانه‌های دنیا به عنوان پیروزی بزرگ جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده در مقابل ولادیمیر پوتین بر خروجی خبرگزاری‌های خود قرار دادند. و در کرملین، در میان بهت و حیرت روس‌ها، تنها ویکتور بوندارف، رئیس کمیته دفاع و امنیت شورای فدراسیون روسیه، اعلام کرد که ترکیه «در حال تبدیل شدن به یک کشور غیر دوست است». چرا به یکباره ترکیه چنین چرخشی از خود نشان داد و این چرخش چه تاثیری بر روابط بین این دو کشور آن هم در میانه جنگ اوکراین خواهد داشت؟
این تنها پذیرش عضویت سوئد در ناتو نیست که خنجر از پشت اردوغان به پوتین است. اردوغان در همین چند روز گذشته میزبان ولودیمیر زلنسکی، همتای اوکراینی خود، و رئیس‌جمهوری بود که در خط مقابل پوتین در جنگ اوکراین، به نمادی برای مقاومت در برابر یک تمامیت‌خواه تبدیل شده است.
ترکیه علی‌رغم اینکه عضو ناتو است اما از آغاز جنگ اوکراین روابط اقتصادی خود را با مسکو افزایش داده و اوج این روابط در واردات نفت ارزان روسیه نمود یافته است، نفتی که دیگر کشورهای اروپایی سعی در تحریم آن دارند اما تاکنون چندان موفقیتی به دست نیاورده‌اند. ترکیه ضمن ارائه کمک‌های بشردوستانه و پهپادهای تهاجمی بایراکتار به اوکراین، خود را به عنوان یک کشور بی‌طرف در مناقشه اوکراین معرفی کرده و میزبان یک سری گفتگوها بین دو طرف هم شده است.
اردوغان نقش خود را در قرارداد غلات دریای سیاه هم ایفا کرده، قراردادی که اخیرا تمدید شد و اجازه صادرات غلات را از بنادر محاصره شده اوکراین به بازار‌های جهانی فراهم می‌سازد. این قرارداد در حالی امضا شد که اردوغان پوتین را «دوست عزیز» خود خطاب کرد.
نکته مهم اما این است که در بحبوحه انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، کمال قلیچدار اوغلو، رقیب اردوغان، روسیه را متهم به دست داشتن در مهندسی این انتخابات کرد. پیشتر چنین اتهامی به پوتین از سوی آمریکایی‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور وارد شده بود.
اردوغان در مصاحبه اردیبهشت ماه با سی‌ان‌ان گفته بود در صورت پیروزی در انتخابات، بعید است موضع سیاست خارجی خود را تغییر دهد و مخالفتش را با درخواست عضویت سوئد در ناتو ادامه خواهد داد. وی تاکید کرده بود که «ما مانند غرب در نقطه‌ای نیستیم که علیه روسیه تحریم اعمال کنیم. ما کشوری قوی هستیم و روابط مثبتی با روسیه داریم». در حالی که قلیچدار اوغلو در پی آن بود که روابط این کشور را با غرب بهبود ببخشد و روسیه را متهم به دخالت در انتخابات ترکیه کرده بود.
حجم تجارت روسیه و ترکیه سالانه به 62 میلیارد دلار می‌رسد. در اوایل سال جاری، پوتین با تعویق پرداخت هزینه گاز روسیه توسط ترکیه موافقت کرد، اقدامی که تحلیلگران آن را یکی از دلایل پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور می‌دانند. کسری حساب جاری ترکیه در سال گذشته به دلیل افزایش هزینه‌های واردات انرژی به 97 میلیارد دلار افزایش یافت که تقریبا دو برابر میانگین سال‌های اخیر است. بر اساس گزارشی که خبرگزاری رویترز تهیه کرده بود با موافقت پوتین تا 4 میلیارد دلار پرداخت هزینه گاز وارداتی از روسیه توسط ترکیه تا سال 2024 به تعویق افتاد که تعویق پرداخت 600میلیون دلار آن به سال آینده قطعی شد. در ماه فوریه 39 درصد از کل 53.5 میلیارد مترمکعب گاز ترکیه از روسیه تامین شده است.
به این ترتیب روس‌ها در مقابل این همه محبتی که به ترک‌ها داشتند، گویا واقعا از پشت خنجر خورده‌اند. با این حال تحلیلگران بین‌المللی بر این باورند که فعلا پوتین مجبور است در برابر اردوغان خویشتن‌داری نشان دهد. زیرا بقای سلطنت پوتین، به نحوی محکم به دوستی با ترکیه گره خورده، این درحالی است که حمایت تسلیحاتی اردوغان از اوکراین، همیشه تحقیر روسیه را به همراه داشته است. اوج تحقیر روسیه را در بازگرداندن 5 فرمانده هنگ ازوف به اوکراین توسط ترکیه دیدیم. کرملین گردان‌های آزوف را در ردیف «نازی»های تروریست قرار داده (اتهامی که چندان هم بی‌ربط نیست). دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، مجبور شد آزادی فرماندهان آزوف را نتیجه فشار ناتو بر ترکیه قلمداد کند تا از انتقاد مستقیم از اردوغان احتناب ورزد.
رویداد دیگری که مسلما باعث خشم کرملین شد اما مسکو نخواست واکنشی نشان دهد، دیدار هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با مصطفی کریم اوغلو، رهبر تبعیدی‌های کریمه، و کمسیر رئیس‌جمهور اوکراین در امور مردم تاتار کریمه، در استانبول بود.
چرا روسیه در برابر ترکیه ساکت است؟
مسکو امیدوار است ترکیه تبدیل به هاب گازی منطقه شود تا از این طریق صادرات گاز روسیه از ترکیه امکان‌پذیر و ادامه‌دار باشد. از سویی ترکیه پناهگاهی امن برای اولیگارش‌های روسی است که دیگر حق عبور از مرزهای هیچ کشور اروپایی را ندارند. تنها این دو دلیل کافی است که پوتین فعلا گفته‌های رئیس کمیته دفاع و امنیت شورای فدراسیون روسیه درباره «غیردوست بودن ترکیه» را نشنیده بگیرد.
اما پوتین در منگنه دیگری هم گرفتار است. نمی‌توان منکر این مسئله شد که شورش شکست خورده پریگوژین، فرمانده گروه واگنر، پایه‌های سلطنت پوتین را به لرزه درآورده است. تحلیلگران معتقدند تندروهای روسیه، چه پریگوژین و چه دیگر بازیگران کرملین، شاید «روابط ویژه» پوتین را با «دوست عزیزش» اردوغان، زیر سوال ببرند.
از سویی ترکیه با کنترل تنگه‌های بُسفر و داردانل، مهمترین راه ارتباطی کشتی‌های روسی با مدیترانه را در اختیار دارد. ترکیه راه نجات اقتصادی روسیه است. از سویی اگر حتی روسیه از توافق غلات اوکراین خارج شود، باز هم کرملین می‌داند که آنکارا و کی‌یف به تنهایی هم قادر خواهند بود این توافق را پیش ببرند. در صورت خروج روسیه از این توافق، این نگرانی در روسیه وجود دارد که نیروی دریایی ترکیه بتواند به طور یک‌جانبه امنیت کریدور دریای سیاه را تضمین کند. چنین نتیجه‌ای نشان دهنده تحقیر دیگری برای کرملین است. نیکولا میکوویک، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل روسیه می‌گوید: بعید است که روسیه جرات غرق کردن کشتی‌های ترکیه را داشته باشد چون ترکیه عضوی از ناتو است و پتانسیل حضور نیروی دریایی ترکیه در آب‌های سرزمینی اوکراین و حتی فرصت فراهم کردن تسلیحات اوکراین را از طریق دریا دارد.
ترکیه در حال حاضر پهپادهای جنگی، سیستم‌های موشکی، و خودروهای زرهی و سایر تجهیزات نظامی را به اوکراین می‌فرستد. شرکت دفاعی بایراکتار ترکیه گفته که کارخانه ساخت هواپیماهای بدون سرنشین را در اوکراین راه‌اندازی می‌کند و برنامه‌ریزی شده این کارخانه در سال 2025 به تولید برسد.
واضح است که شکست روسیه در اوکراین اهرم فشار ترکیه بر روسیه را قوی‌تر خواهد کرد. اردوغان نسبت به پوتین دست بالا دارد و رهبر روسیه ظاهرا همچنان رئیس‌جمهور ترکیه را «مردی که قولش قول است» می‌بیند. پوتین قرار است ماه آینده به ترکیه سفر کند.
میکوویک این علامت سوال بزرگ را مطرح می‌کند که آیا پوتین می‌تواند مطمئن باشد که «دوستش» دوباره به او «خیانت» نمی‌کند، دستگیرش نمی‌کند و به لاهه نمی‌فرستد تا در آنجا به اتهام جنایت جنگی محاکمه شود؟
فاطمه لطفی ، گروه ترکیه شناسی ایران»
شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید
- کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است
- آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد