۱۰۰هزار ایرانی خارج از کشور تحصیل می‌کنند

 مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان می‌گوید بعد از آمریکا و کانادا که تعداد بیشترین دانشجوی ایرانی در حال تحصیل را دارند، در اروپا، آلمان با ۱۴هزار دانشجو و ایتالیا با ۱۱هزار دانشجو در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

سازمان امور دانشجویان امسال در یک سبد جامع بورسی 13 بورس مختلف را برای حمایت از دانشجویان کشور در نظر گرفته است، بورس‌هایی که بعضی از آنها می‌توانند آینده شغلی دانشجو را تضمین کنند یا بعضی دیگر حقوق ماهانه برای دانشجو حین تحصیل به‌همراه داشته باشند و حتی کار را برای اعزام دانشجویان مستعد به خارج از کشور و بورسیه شدن آنها راحت کنند.

کنار این بورس‌ها بررسی این مسئله که بازگشت این دانشجویان به کشور تحت چه شرایطی خواهد بود نیز همیشه محل بحث بوده و هست؛ همچنین در این بین نقش مؤسسات غیرمجاز اعزام دانشجو و مالباخته شدن آنها همچنان به‌قوت خود باقی است و یکی از معضلات فعلی در امر اعزام دانشجویان به‌شمار می‌رود.

محمد مهدی مسعودی در خصوص برنامه های بورسیه سازمان امور دانشجویان برای سال پیشِ‌روی تحصیلی گفت : متناسب با نیاز کشور، بورس‌های متنوعی طراحی شده  و آیین نامه آنها را وزیر علوم در 19 فروردین ماه سال جاری به دانشگاه ها ابلاغ کرده است که تحت عنوان «سبد جامع بورس» از آن اسم برده می شود.

وی یکی از بورس‌ها را برای تامین اعضای هیئت علمی معرفی کرد و گفت هدف از آن تامین و تربیت نیروی هیات علمی مورد نیاز جهت رشته‌های مورد نیاز دانشگاه‌ها است .  مثلاً در رشته گرایش‌های هنر، داوطلبان زیادی برای رشته‌های مرتبط با آن داریم. 161 هزار نفر سال گذشته متقاضی رشته گرایش‌های هنر بودند و ما اگر معماری و شهرسازی را کنار بگذاریم، مابقی رشته‌های هنر کل تعداد اساتیدشان بسیار بسیار کم است. به همین خاطر ضرورت دارد برای این رشته‌ها استاد تربیت کنیم و ما این مسیر را با کمک این بورس باز کردیم و برای رشته‌های میان رشته ای، علوم دریایی و رشته‌های نوظهور نیز همین نظر را داریم.

وی افزود: در گام اول فراخوان می زنیم که دانشجویان دکترای ایرانی خارج از کشور که در این رشته گرایش‌ها در حال تحصیل هستند بیایند و از بین آنها انتخاب می‌کنیم. اگر این کفایت نکرد عده ای را برای تحصیل به خارج از کشور خواهیم فرستاد. بورس دیگر ما شامل بورس کوتاه مدت و بلندمدت می شود. بورس کوتاه مدت که تحت عنوان فرصت‌های تحقیقاتی دانشجویان دکتری ایجاد شده، هم در داخل و هم در خارج صورت می گیرد.

مسعودی که خود دانش‌آموخته دکترای مهندسی برق نانوالکترونیک از دانشگاه کنت کشور بلژیک است و  پس از اتمام دوره تحصیل به کشور بازگشته افزود: برای بورس خارج از کشور، دانشجویان دکتری که در داخل تحصیل می‌کنند می‌توانند به مدت شش ماه به یکی از دانشگاه‌های معتبر دنیا رفته و زیر نظر یک استاد معتبر قسمتی از کار تحقیقاتی خود که باید متناسب با نیاز کشور و مفید برای آن باشد را انجام دهند و به کشور بازگردند.

وی اضافه کرد : هیچ محدودیت و تبعیضی در این بورس وجود ندارد و ما هیچ فرقی بین دانشجویان دکتری در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور نمی‌گذاریم. همه دانشجویان می‌توانند با رعایت سه شرط دانشگاه خوب، استاد خوب و موضوع خوب از این بورس استفاده کنند.

او ادامه داد: بحث دوم، فرصت تحقیقاتی در داخل کشور است که دانشجویان می‌توانند به مدت سه، شش و یا نه ماه در یکی دیگر از دانشگاه‌های داخل کشور غیر از دانشگاه محل تحصیل خود بروند. امکانات ما در دانشگاه‌های کشور بسیار خوب است و اساتید خوبی هم داریم و می‌توانیم به صورت شبکه ای از این ظرفیت استفاده کنیم.

به گفته وی مثلاً دانشجویی که در دانشگاه تهران است می‌تواند با بازه زمانی که گفته شد به دانشگاه فردوسی مشهد برود. این تبادل و به اشتراک گذاشتن دانش و تجربه اساتید بسیار مطلوب خواهد بود. سقف حمایتی ما برای این کار حمایت از هر دانشجو تا سقف 80 میلیون تومان است. از مقرری ماهانه 6میلیونی تا حمایت از دانشجویان دکتری پس از بازگشت به کشور ما ماهانه تا سقف 6 میلیون تومان به هر دانشجو مقرری می‌دهیم و به استاد میزبان حق پژوهانه خواهیم داد و به آزمایشگاه میزبان نیز مبلغی تعلق خواهد گرفت. همچنین برای دانشجویان، جدا از مقرری ماهانه، هزینه خوابگاه و تغذیه نیز پرداخت می‌شود.

مسعودی ادامه داد: نکته سوم که در شورای مرکزی بورس تصویب کردند این است که دانشجویان دکتری که در خارج از کشور تحصیل می کنند، اگر استاد مشاور یا استاد راهنمایشان از اساتید داخل کشور باشد، می‌توانند به مدت شش ماه از این بورس استفاده کرده، به کشور بیایند و مورد حمایت سازمان قرار گیرند.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان در پاسخ به اینکه آیا  برای استفاده از این بورس آیا شرط خاصی مثل معدل، مقاله و... برای دانشجویان وجود دارد یا خیر ، گفت : برای بورس‌های کوتاه مدت، شیوه نامه مخصوص آن روی وب سایت سازمان وجود دارد و یک سری شرایط خاص هم دارد مثل اینکه دانشجو باید بعد از دفاع پروپوزال اقدام کند و قبل از ترم هشت این اتفاق می‌افتد. این هم به خاطر رعایت سنوات آموزشی است وگرنه شرط خاص دیگری نداریم؛ غیر از سه شرطی که گفتم: دانشگاه خوب، استاد خوب و موضوع خوب.

وی در زمینه ظرفیت بورس داخل و خارج از کشور نیز افزود:  ما الان محدودیتی نداریم و اگر دانشجو با شرایطی که گفتیم متقاضی باشد، مشکلی نداریم. حتی یک بار نشده که بگوییم به خاطر محدودیت مالی این کار را متوقف می‌کنیم. البته قاعدتاً سقف بی‌نهایت هم وجود ندارد اما تمام تلاش ما این است که برای حمایت از دانشجویان، محدودیت مالی نداشته باشیم.

مسعودی با اظهار اینکه حدود هزار نفر امسال بورس دانش خواهند شد افزود ما یک بورس تحت عنوان بورس دانش داریم و هدف ما هم این است که از رشته گرایش هایی حمایت کنیم که برای جامعه و آینده کشور مهم است و نیاز است تا افراد مستعد و نخبه در این رشته‌ها حضور داشته باشند.

شما می‌دانید که ایران مهد دانشمندان بزرگی است از بوعلی سینا و ابوریحان گرفته تا امثال شهید شهریاری و کاظمی آشتیانی و همه کسانی که در حوزه‌های مختلف تلاش کردند و در پیشبرد علم و دانش تاثیرگذار بودند. هدف ما از این بورس این است که در رشته‌های علوم پایه بنیادین و... افراد با رتبه‌های برتر و استعدادهای بیشتر به سمت این رشته ها شرکت کنند و برای این کار در دفترچه امسال ظرفیتی بالغ بر هزار نفر برای این بورس قرار دادیم.

این افراد به مدت چهار سال از ما مقرری ماهیانه دریافت خواهند کرد و درصورتی که پویایی علمی خود را حفظ کنند، در اولویت بورس‌های مقاطع بعدی خواهند بود و می‌توانند در مقاطع ارشد و دکتری نیز از بورس دانش استفاده کنند و ما در کنارشان خواهیم بود تا ان‌شاالله دانشمندان برجسته کشور شوند.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان در این زمنیه که برای بورس مشاغل و آینده شغلی چه ظرفیت هایی در نظر گرفته شده است نیز گفت :  در بورس صنعت و مشاغل، شرکتی که تقاضای نیروی انسانی دارد، در سامانه‌ای که ما به اسم سیب دانشجویی راه اندازی کردیم اعلام نیاز می‌کند. شرکت اگر بخواهد یک نیروی باکیفیت بالا و نخبه داشته باشد می‌تواند در مسیر آموزش و تربیت این نیرو قرار گیرد و متناسب با اهداف شرکت آن را تربیت کند و برای همین بهتر است که آن را در مقطع زودتری انجام دهد. شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از این بورس، دانشجو را بورس کنند و حین تحصیلش کمک هزینه تحصیل نیز به او بدهند، از طرفی امنیت شغلی هم برای دانشجو مهیا است و جذب آن شرکت می‌شود.

وی در خصوص مزایای این قبیل بورس ها اضافه کرد: اول اینکه در این دوران تحصیلی، دروس اختیاری براساس نظر و نیاز آن شرکت پاس خواهد شد. دوم اینکه دانشجو کارآموزی را در محیط شرکت می‌گذراند و سه تا 50 ساعت اجازه کار در آن شرکت دارد و عملا در طی آن 4 سال دانشجو با مسائل آن شرکت عجین می‌شود و متناسب با اهداف آن پیش می رود.

همچنین آن شرکت با استفاده از این بورس می‌تواند بهترین‌ها را برای خود  انتخاب کند. این برای شرکت‌ها یک فرصت بزرگ است. آن دانشجو هم امنیت شغلی خواهد داشت و می‌تواند در کنار درس خواندن تامین مالی نیز بشود.

نقطه کار ما تحت عنوان اداره کل بورس و مرکز تخصصی این امر در وزارت علوم بحث حمایت، هدایت و نظارت را برعهده دارد. یک قرارداد 4 جانبه بین ما، دانشگاه، دانشجو و آن شرکت بسته می‌شود که ما بتوانیم از حقوق دانشجو حمایت و همچنین از حقوق آن شرکت نیز دفاع کنیم.

در واقع یک ضمانت برای آینده وجود خواهد داشت. سامانه بورس یکپارچه دانشجویی یا همان سیب دانشجویی نیز برای تسهیل این امر ایجاد شده و همین الان شرکت‌ها می‌توانند تقاضاهای خود را برای نیروی انسانی در آن بارگذاری کنند. این تقاضا آنالیز و بررسی می‌شود و درصورتی که همه شرایط محیا بود، به دانشگاه‌ها ارجاع داده می‌شود.

وی ادامه داد :  نکته مهم در این بورس این است که شرکت‌ها می‌توانند از بدو کار و سازمان سنجش نیروی خود را انتخاب کنند یا بسته به نیازشان مثلاً دانشجوی سال اول یا چهارم را انتخاب کنند. نکته مهم دیگر این است که اگر شرکتی بگوید ما همین الان نیروی شغلی انتخاب می‌کنیم اما نمی‌توانیم حمایت مالی در مدتی که دانشجو در حال تحصیل هست داشته باشیم، اما تضمین بدهد که بعد از فارغ التحصیلی به طور قطع استخدام شرکت خواهد شد؛ این هم کانال دیگری است که ما باز کردیم تا شرکت‌ها از این ظرفیت استفاده کنند و ما فکر می‌کنیم بورس مشاغل یکی از پررونق ترین بورس‌های کشور خواهد بود.

مسعودی هم چنین با اظهار اینکه هم اینک بورس دانش و بورس صنعت و مشاغل راه اندازی شده است افزود:  بورس دانش در دفترچه امسال که منتشر شد وجود دارد، بورس صنعت و مشاغل نیز همین الان سایپا برای هزار نفر تقاضای بورس داده است. این بورس همه مقاطع از کاردانی تا دکتری را پوشش می‌دهد.

وی در ادامه به موضوع بورس بنگاههای اقتصادی برای دانشجویان دوره های دکتری اشاره کرد و افزود:  در این بورس شرکت برای دانشگاه مسئله خودش را تعریف می‌کند و استاد دانشگاه تعیین می‌کند چند دانشجو برای به انجام رسیدن این مسئله باید روی آن تحت عنوان پروپوزال کار کنند که به سرانجام برسد. بعد از بررسی پیشنهادات و بستن قرارداد براساس آن پیشنهاد، دانشجو در مقاطع مختلف که البته اغلب شامل دانشجویان دکتری می شود بابت کارکردن روی آن پروژه حقوق دریافت می‌کنند.

بعضاً الان خیلی از دانشجویان دکتری که روی پروژه‌ها کار می‌کنند حقوق دریافت نمی‌کنند و مجبور هستند برای امرار معاش به انجام امور دیگری نیز بپردازند درحالیکه از طریق این بورس حمایت مالی مکفی از این دانشجویان صورت می‌پذیرد و این افراد تمام وقت و با تمام تمرکز درگیر حل مسئله پروژه آن شرکت برای کشور می‌شوند. 

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان هم چینن به بورس ابزار اشاره کرد و گفت : در بورس ابرار، سیاست وزارت علوم این است که دانشجویان کم بضاعتی که در کشور حضور دارند را حمایت کند تا این عزیزان بتوانند با فراغ بال تحصیل خود را ادامه دهند و به درجات بالای علمی برسند این کار با کمک حرکت مردمی و حضور خیرین صورت می پذیرد.

مسعودی در خصوص تعداد دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج از کشوز نیز گفت : آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد و تنها آماری که ما داریم براساس اطلاعات ثبت شده دانشجویان در سامانه میخک وزارت علوم خارجه است که براساس آن حدود 100 هزار دانشجوی ایرانی درحال تحصیل در خارج از کشور داریم.

مسعودی در پاسخ به اینکه احتمالا چه تعداد از این افراد قصد و سودای بازگشت به کشور برای کار و زندگی را دارند گفت : جامعه بورسیه‌ها بسیار محدود است و از فیلترهای مختلفی عبور پیدا می‌کنند و علاوه بر آن از هر دانشجویی که از سمت سازمان بخواهد بورس و به خارج برود وثیقه گرفته می‌شود و این افراد ملزم به بازگشت هستند. ما افراد خیلی کمی داریم و اگر برنگردند، وثیقه آنها به اجرا گذاشته می ‌شود اما در بحث دانشجویان عادی ما آمار دقیقی از بازگشت آنها نداریم که چند درصد برگشته‌اند.

وی افزود : اما چیزی که در این مسئله جای تقدیر و تشکر دارد این است که دوستان ما در معاونت علمی پروژه ای را تحت عنوان "کانکت" برای بازگشت دانشجویان و نخبگان دنبال کرده و تلاش می‌کنند تا این دانشجویان را به کشور برگردانند. در این پروژه آقای سیدعلی حسینی تمام زندگی اش را پای این کار گذاشته و و هفت هشت سال است با این بچه ها زندگی می کند. وب سایتشان را حتما ببینید حرفه ای کار کردند و نتایج خوبی هم گرفتند.

وی ادامه داد: بعد از امریکا و کانادا که تعداد بیشترین دانشجوی ایرانی در حال تحصیل را دارند، در اروپا، آلمان با 14 هزار دانشجو و ایتالیا با 11 هزار دانشجو در رتبه های بعدی قرار دارند.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان  در ادامه با اشاره به فعالیت موسسات غیر مجاز اعزام دانشجو نیز گفت:

ما یک کارگروه تحت عنوان کارگروه نظارت بر عملکرد موسسات اعزام دانشجو داریم که متشکل از نمایندگان 6 وزارتخانه علوم، بهداشت، دادگستری، فرهنگ، امور خارجه و اطلاعات است. دبیرخانه این کارگروه در اداره کل بورس با ریاست بنده (به عنوان مدیر کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان) قرار دارد و امیدوارم نکاتی که در ادامه عرض می‌کنم مورد توجه هموطنان ما قرار گیرد.

همیشه ایام کنکور بازار تبلیغات این موسسات داغ می‌شود و افرادی که رتبه بالایی نیاورده‌اند یا به هردلیلی قبول نشده‌اند، برایشان پیام‌هایی ارسال می‌شود که به آنها قول داده‌اند برای تحصیل به خارج از کشور فرستاده شده و حتی آنها را برمی‌گردانند و در بهترین دانشگاه‌های ایران به آنها صندلی می‌دهند!

این پیام‌های اغواکننده به تلفن‌های هموطنان ما ارسال می‌شود اما باید بدانید که وزارت بهداشت مصوبه‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرده که طی آن افرادی که بخواهند کنکور را دور بزنند، به خارج از کشور بروند و توقع داشته باشند که موقع بازگشت می‌توانند در فلان رشته پزشکی و در فلان دانشگاه پزشکی درس بخوانند، اینطور نیست. اگر هم کسی می‌رود و برمی‌گردد باید آزمون دهد پس فریب قول این موسسات را نخورید.

همین الان موسساتی هستند که این قول را می‌دهند که می‌برند و برمی‌گردانند و در بهترین دانشگاه‌ها بهترین رشته همراه با صندلی می‌دهند اما این قطعاً اتفاق نخواهد افتاد. مسیر این روند تنها با دادن آزمون میسر خواهد بود. ما الان موسسه‌ای را داریم که میلیاردی پول می‌گیرد و تاکنون از 80 نفر، نفری 850 میلیون تومان گرفته و با همین قول‌های واهی در حال اخاذی کردن است.

چند وقت پیش یک پدر روستایی از اطراف یاسوج پیش ما آمده بود که فریب یکی از همین مؤسسات را خورده و از او 550 میلیون گرفته شده بود و هیچ کاری هم برایش نکرده بودند. یک وقتی هست می‌گویند پولدارها و آقازاده‌ها می‌روند، اما الان شرایط با وجود کنکور طوری شده است که ذائقه دانش‌آموز ما از رشته ریاضی یا انسانی صرفاً به سمت تجربی رفته و موسسات کنکور هم در تغییر این ذائقه بی تاثیر نبودند.

در کنار آن، بحث ظرفیت رشته‌های پزشکی، تعداد صندلی این دانشگاه‌ها و میزان قبولی داوطلبین در رشته تجربی یکی از بحث‌های مهم در خصوص این ماجرا است.

وی اضافه کرد : نکته دوم اینکه ما با تعداد بالایی از موسسات غیرمجاز مواجهیم که تحت عناوین مختلف حتی با دفتر و مجوز کسب و کار در حال فعالیت هستند و مجوزشان هم مجوز اعزام دانشجو نیست. مجوز اعزام دانشجو صرفاً توسط سازمان امور دانشجویان صادر می‌شود که در وب سایت سازمان اسامی موسسات مجاز موجود است و می‌توانند برای اعزام سراغ آنها بروند اما اگر سراغ موسسات غیرمجاز رفتند و اتفاقی برایشان افتاد ما نمی‌توانیم کاری برای آنها انجام دهیم چرا که مجوز آنها را ما صادر نکرده‌ایم.

پس هشدار می‌دهم که سراغ این موسساتی که از ما مجوز ندارند نروید و درصورتی که توسط آنها مال باخته شدید باید برای رسیدگی به این امر به مراجع قضایی رجوع کنید.

ما فقط به شکایت کسانی که توسط موسسات رسمی مجوزدار رسیدگی می‌کنیم و الحمدالله تا الان پرونده‌ای نبوده که حل نشده باشد چرا که برای این مسئله و شکایت، هیئت حل اختلاف داریم و به این مسائل رسیدگی می‌کنیم.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان ادامه داد: اما نکته سوم، علاوه بر موسسات فیزیکی غیرقانونی در کشور که تعداد آنها زیاد است، شبکه‌ها و فضای مجازی نیز در این امر دخیل شده‌اند و موسسات و افرادی در آنها کار اعزام دانشجویان را تبلیغ می‌کنند و چون فضای مجازی هست حتی عده‌ای از خارج از کشور نیز این کار را دنبال و تبلیغ می‌کنند. هموطنان ما باید مراقب باشند تا در دام این افراد نیفتند. ما تعداد زیادی دانشجو داشته‌ایم که فریب این شبکه‌ها را خوردند و الان دیگر دستشان به جایی بند نیست.

این موسسات یا فرد را در مرحله ویزا رها می‌کنند یا وقتی به کشور دیگری فرستادند رها می‌کنند و اغلب هم به دانشگاه‌هایی می‌فرستند که در لیست دانشگاه‌های مجاز وزارت بهداشت و علوم نیستند و بعضاً وقتی دانشجو مدرکش را گرفت و به کشور بازگشت آن مدرک برای ما معتبر نیست.

یکی از معضلاتی که وزارت بهداشت الان با آن خیلی درگیر شده درس خواندن عده‌ای از دانشجویان در دانشگاه‌هایی هست که در لیست دانشگاه‌های معتبر مجاز وزارتخانه نیستند و مدرک آنها را قبول نخواهد کرد و این یعنی دانشجو به دردسر می‌افتد. در وب سایت وزارت علوم و بهداشت لیست دانشگاه‌های مجاز مشخص و قابل دسترس است.

وی هم چنین در خصوص اقدامات صورت گرفته در برخورد با این قبیل مراکز نیز گفت :  اخیراً ریاست محترم قوه قضاییه راجع به این مسئله دستور صادر کردند و دو معاونت این قوه موظف به پیگیری این امر شده‌اند. برخورد قضایی با این موسسات غیرمجاز قطعاً باید با مجوز قوه قضاییه صورت گیرد. دوستان ما در واجا و فراجا موقعی می‌توانند اقدام به عمل کنند که این دستور قضایی را داشته باشند. خواهش ما این است که هرچه سریعتر این اتفاق بیفتد تا زودتر بتوانیم جلوی خسارت‌های زیان بار این موسسات را که برای جامعه دارند بگیریم.

وی در خصوص اینکه بعضا اساتید دانشجویان را برای خروج از کشور ترغیب و تشویق می‌کنند هم گفت : صرف رفتن به خارج و کسب علم کار بدی نیست و به نظر من ایرانی‌ها خیلی طالب کسب علم جدید هستند. اما آنجایی کار خراب و خیانت محسوب می‌شود که استاد ما در دانشگاه  شرایط کشور را خیلی آشفته و جهنم جلوه دهد و دانشجو را ترغیب به رفتن از کشور کند و شرایط خارج از ایران را بهشت جلوه دهد. این خیانت به کشور است و متاسفانه من خودم شخصاً شاهد این اتفاقات بوده‌ام. بعضاً این موسسات غیرمجاز هم شرایط کشور را بسیار بدجلوه می‌دهند در صورتی که کسانی که رفتند و برگشتند می دانند شرایط چگونه است.

وی گفت ما باید برای رشد کشور خود و در راستای پیشرفت آن خوبی‌ها را یاد بگیریم و بدی‌هایش را ببینیم و سعی کنیم دچار آنها نشویم. اما متاسفانه عده‌ای می‌خواهند اینجا را سیاه محض و خارج را سفید محض نشان دهند. آن هم فقط و فقط برای منفعت خودشان نه چیز دیگر.

وی در پایان گفت : البته که جامعه اساتید ما یک جامعه فداکار و زحمتکش است و با هر شرایطی که هست به رشد علمی کشور کمک می‌کنند و اگر تعدادی این کار را می‌کنند بسیار محدود هستند. آنچه که مطلوب است خواهان بودن رشد علمی کشور هم توسط کسانی که داخل درس خوانندند و هم کسانی که خارج خوانده و بازگشته‌اند، هست.