برنامه تبادل دانشجو به دانشجویان امکان می‌دهد در دوره‌های تحصیلی خود به صورت موقت به یک دانشگاه دیگر در داخل یا خارج از کشور منتقل شوند. این برنامه‌ها معمولاً توسط دانشگاه‌ها یا سازمان‌های مرتبط با آموزش عالی برگزار می‌شوند و هدف اصلی آن‌ها توسعه فرهنگی، آموزشی و تحقیقاتی دانشجویان است.
در این برنامه‌ها، دانشجویان می‌توانند به یک دانشگاه دیگر بروند و در آنجا درس بخوانند، تحقیقات انجام دهند و تجربیات جدیدی را کسب کنند. این برنامه‌ها عموماً به دانشجویان فرصت می‌دهند تا با فرهنگ و زبان جدیدی آشنا شوند و ارتباطات بین المللی را تقویت کنند.
برنامه تبادل دانشجو می‌تواند به صورت دوجانبه باشد، به این معنی که دانشجویان از دو دانشگاه مختلف به صورت همزمان به تبادل بپردازند، یا به صورت یکطرفه باشد، به این معنی که دانشجویان فقط از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر منتقل شوند.
این طرح به دانشجویان امکان می‌دهد تا از منابع و امکانات دانشگاههای دیگر بهره‌برداری کنند، با اساتید و دانشجویان جدید آشنا شوند و تجربیات جدیدی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف کسب کنند. این برنامه‌ها معمولاً به عنوان یک فرصت عالی برای توسعه شخصی و حرفه‌ای دانشجویان در نظر گرفته می‌شوند.
در حال حاضر، حدود ۶ میلیون دانشجو در سطح جهانی د از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می کنند. البته ممکن است این مهاجرت موقت یا دایمی باشد. برآوردها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۳۰ این آمار به ۹ تا ۱۰ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. این امر بیانگر این است که در ۸ سال حجم عظیمی از جمعیت دانشجویی از کشوری به کشوری دیگر به قصد تحصیل و ارتقای جایگاه علمی خود در حرکت هستند که در دنیا تحت عنوان تبادل دانشجویی از آن نام می‌برند.
در این میان ایران نیز با بسیاری از کشورهای جهان تبادل دانشجو دارد و جزء ۲۰ دانشگاه مطرح دنیا در پذیرش دانشجوی بین‌المللی است به نحوی که در حال حاضر حدود ۹۴ هزار دانشجوی بین‌المللی از 119 کشور جهان در دانشگاههای کشور در حال تحصیل هستند که روند به سمت افزایش این عدد در سال تحصیلی آینده است. ۹۹ درصد از این دانشجویان شهریه پرداز هستند و قاعدتا افزایش این عدد می تواند اقتصاد آموزش عالی را تحت تاثیر خودش قرار دهد. هم چنین بنا به برخی آمارهای رسمی در زمان تهیه این گزارش حدود 95 هزار دانشجوی ایرانی نیز در دانشگاههای مختلف جهان در حال تحصیل هستند.
ایران هم چنین با بسیاری از کشورهای جهان نیز برنامه تبادل دانشجو دارد که برخی این کشورها عبارتند از :
- کشورهای عضو اتحادیه اروپا از جمله آلمان از طریق سازمان هایی مانند سرویس تبادل آکادمیک آلمان (DAAD) و موسسه گوته) ، فرانسه (از طریق سازمان هایی مانند Campus France ) ، ایتالیا، اسپانیا ، هلند و انگلیس از طریق شورای بریتانیا.
- برخی کشورهای عضو اتحادیه عرب ایران از جمله عراق، سوریه و لبنان.
- بسیاری از کشورهای آسیایی و اقیانوسیه نظیر استرالیا (از طریق سازمان هایی مانند وزارت آموزش استرالیا )، چین، هند، مالزی، تایلند و کره جنوبی ( از طریق سازمان هایی مانند بنیاد تبادل بین المللی کره KOFICE) ) ، ژاپن از طریق سازمان هایی مانند سازمان خدمات دانشجویی ژاپن (JASSO) و کره شمالی
- کشورهای آمریکای شمالی و لاتین از جمله کانادا ( دفتر کانادا برای آموزش بین المللی ((CBIE ، آمریکا، برزیل، مکزیک و کوبا از طریق سازمان هایی مانند شوراهای آمریکایی برای آموزش بین المللی و برنامه فولبرایت دارد.
- کشورهای اسلامی نظیر ترکیه از طریق نهادهایی از جمله تبادل دانشجو فارابی ، مولوی ، موسسه دهخدا، مصر، پاکستان و مالزی.